زندگینامه آقا رضا عکاس باشی

زندگینامه آقا رضا عکاس باشی

آقا رضا عکاس باشی نخستین عکاس حرفه ای ایرانی در قرن سیزدهم هجری شمسی بود که در دربار ناصرالدین شاه قاجار خدمت می کرد.

آقا رضا عکاس باشی معروف به آقا رضا اقبال السلطنه در سال 1222 هجری شمسی در خانواده ای یهودی الاصل که به تازگی مسلمان شده بودند پا به جهان گذاشت. آقا رضا نوه پسری ملابابا کلیم اصفهانی، از یهودی های مستقر در اصفهان بود. پدرش که در همان سالها به اسلام گروید به آقا اسماعیل جدید الاسلام ملقب شد. پدرش رابطه ی نزدیکی با خاندان قاجار داشت و به سه شاه قاجار خدمت کرد. همین امر باعث شد آقا رضا نیز از سنین پایین در دربار حضور داشته و به قاجاریان خدمت کند.

آقا رضا در سنین بالاتر به عنوان پیشخدمت باشی ناصرالدین شاه انتخاب شد. هوش و ذکاوتی که از خود نشان می داد کمک کرد تا به سرعت ارتقا پیدا کرده و به ترتیب عنوان عکاس باشی، سمت خزانه‌داری صرف جیب مبارک و آجودان مخصوص و لقب اقبال السلطنه را به دست بیاورد. آقا رضا به عنوان وزیر قورخانه (زرادخانه) و رییس توپخانه نیز به ناصرالدین شاه خدمت کرد. او در سالهای آخر زندگی اش بیشتر مشغول خدمت در مناصب دولتی بود و از سمت عکاس باشی کناره گرفت.

آقا رضا عکاس باشی در سال 1269 شمسی در سن چهل و هفت سالگی در باغی که در ناحیه ی آجودانیه شمیران داشت، دار فانی را وداع گفت. شایعاتی وجود دارد که مرگ او را به ناصرالدین شاه و «قهوه قجری» معروفش نسبت می دهند.

 آغاز فعالیت حرفه ای آقا رضا عکاس باشی

ناصرالدین شاه علاقه زیادی به عکاسی داشت و تنها پس از گذشت 3 سال از ثبت نخستین عکس تاریخ در پاریس، امکان ورود اولین دوربین عکاسی به کشور را فراهم کرد.

نخستین دوربین عکاسی ایران در سال1842 (1221 شمسی) در حالیکه فقط 3 سال از ثبت اولین عکس تاریخ می گذشت، وارد کشور شد. در سال 1238 شمسی ناصرالدین شاه دستور داد آقا رضا در مدرسه دارالفنون به یادگیری عکاسی تحت نظر عکاسی فرانسوی به نام فرنسیس کارلیان (Francis Carlhian) بپردازد. آقا رضا 6 سال صرف یادگیری عکاسی کرد و گمانه زنی هایی درباره سفر او به فرانسه و تحصیل وی در رشته عکاسی وجود دارد.

دوران اوج شهرت آقا رضا عکاس باشی

آقا رضا آنقدر در یادگیری عکاسی پشتکار و استعداد از خود نشان داد که در سال 1243 شمسی ناصرالدین شاه به او «عکاس باشی» لقب داد. مدیریت نخستین عکاسخانه ی کشور در کاخ گلستان نیز به وی سپرده شد.

شاه دستور داده بود که آقا رضا از هرچه او امر می کند (با رعایت تابو ها) عکس بگیرد. آقا رضا نخستین شخص ایرانی بود که اجازه پیدا کرد از اماکن مذهبی در مشهد و عتبات عالیات عکس بگیرد.

 تأثیر آقا رضا عکاس باشی در تاریخ عکاسی ایران

همانطور که اشاره شد آقا رضا عکاسی را نزد فرانسیس کارلیان فراگرفت. همین امر موجب شد تا دید او در عکاسی تا حدی تحت تأثیر کارلیان قرار بگیرد و به عکاسی پرتره علاقمند شود. با اینحال سبک عکاسی او در قالب چهارچوب های رایج آن دوران قرار نمی گرفت. او با دیدی رئالیستی به عکاسی مستند اجتماعی روی آورد و اقشار مختلف جامعه ایران آن زمان را به تصویر کشید.

آقا رضا عکاس باشی در زمینه های متعددی پیشرو بود و همین نکته نقش وی را در تاریخ  و پیشرفت هنر عکاسی در ایران بسیار پررنگ می کند. بخش عمده ای از وقایع مهم دنیای سیاست و فرهنگ همزمان با دوران حیات وی رخ داده و اثر مهمی بر سبک عکاسی و عکس های او گذاشته است.

اولین باری که ناصرالدین شاه به ناحیه خراسان سفر کرد، آقا رضا نیز یکی از همراهان او بود و از ابنیه و افرادی که در راه به آنها برخورد کردند عکس گرفت. بنابراین علاوه بر اینکه اولین عکاس حرفه ای کشور به شمار می رود، می توانیم عنوان نخستین عکاس خبرنگار کشور را نیز به وی اطلاق کنیم.

عکس های شاخص آقا رضا عکاس باشی

آقا رضا عکاس باشی بیشتر در سبک عکاسی پرتره فعالیت می کرد. با اینحال عکس های او از کلیشه های عکاسی پرتره ی آن زمان پیروی نمی کنند. در اکثر این عکس ها پس زمینه ای با رنگ های خنثی دیده می شود که به بازسازی چهره سوژه به شکلی واقعگرایانه و دور از لاف و گزاف کمک می کند. در این نوع عکاسی پرتره عکاس بیش از هر چیز به دنبال این است که از طریق عکس ثبت شده ویژگی های شخصیتی سوژه را به نمایش بگذارد.

عکس های کریم شیره ای و عباس گنده و چند دلقک دیگر، کربلایی کاظم خان ملا، دزدهای قره داغی، ابوالحسن خان قوشچی، رحیم کن کن، حاجی میرزا بیک فراش و پهلوان یزدی نمونه هایی از عکس های آقا رضا عکاس باشی هستند که اقشار مختلف جامعه با پیشه های مختلف را به گونه ای واقعگرایانه به نمایش می گذارند. بیننده با دیدن این عکس ها و جزئیات دقیق ثبت شده در آنها تا حدی با شخصیت سوژه آشنا می شود.